Omdat ik me interesseer in het verleden en in de familie van wie ik afstam heb ik 'tante Lies' (mijn meter en zus van mijn moeder) heel dikwijls laten vertellen ‘uver vreuger'. Ze had een uitstekend geheugen en vertelde boeiende maar vooral aangrijpende gebeurtenissen. Ik nam haar verhalen op en schreef ze uit. 
Dit is haar levensverhaal.

Als oudste van het gezin moest ze als kind thuis flink meehelpen. Vader op het veld helpen, zoals stenen uit het veld rapen, aardappelen rapen, voer halen voor de konijnen. Dieren voeren, koeien ‘heujen’ en ‘tuieren’, koolrapen voor de beesten snijden, hooien, koren binden en opsteken en zelfs ploegen, wat ze op haar twaalfde al goed kon! ’s Avonds werd er gebreid, sokken gestopt of verstelwerk gedaan. Om te spelen was er geen tijd…

Zondag was een rustdag, dan mocht niet gewerkt worden op het veld, tenzij mijnheer pastoor toestemming gaf. Als na een lange natte periode een droge zondag werd verwacht, kondigde de pastoor van op de preekstoel aan dat er die zondag bijvoorbeeld wel gehooid of geoogst mocht worden.
Op zondagnamiddag was er eindelijk ’n beetje tijd om te spelen, vader voetbalde met de kinderen of er werd gekaart.

Liza ging in Geistingen naar school maar omdat ze thuis veel moest helpen (zoals de meeste kinderen vroeger) was ze dikwijls afwezig. Ze kon daardoor niet zo goed mee maar ‘meester Wieërs, die langs grootmoeder (KoolsTies) woonde, ontfermde zich over haar en hij werkte de achterstand weg. Op school kreeg ze ook nog les van meester 'Duk' en van moeder Clara. Op vrijdagmiddag gaf de vrouw van meester Duk naailes, iedereen had een naaidoekje, de kinderen mochten geen te lange draad in de naald doen want dan zei de juffrouw: ‘Lange draad is vuile naad!’  Ik hoor het mijn ma ook nog zeggen toen ik als kind lange draden nam…
Moeder Clara deed vader ooit een proces aan, hij is naar het gerecht moeten gaan omdat zijn dochter teveel afwezig was geweest! (Volgens Liza mochten de kinderen drie halve dagen per maand wettig van school blijven.) Of vader heeft moeten betalen en hoeveel werd haar niet verteld…

De communicanten van Geistingen 1925, uiterst rechts Liza Kools

Liza ging tot haar 14de naar school. Op 18 april 1927, daags na Pasen, ging ze zoals zoveel jonge meisjes ‘uit wonen’. (Meiden en knechten werden voor een jaar verhuurd, die periode liep van Pasen tot Pasen).
Ze is ‘uit wonen’ geweest bij Suzen, Mols en Hons in Aldeneik en overal moest ze hard werken. Ze deed allerlei werk, bij Hons hielp ze het eerste jaar in het huishouden: eten maken, poetsen en de was doen. Daar kroop destijds enorm veel werk en tijd in. Een volautomatische wasmachine bestond nog niet, de was werd geweekt, gekookt, geschrobd, gespoeld, gebleekt, gewrongen en dat allemaal met de hand! Op sommige plaatsen moest ze met de was naar de beek...
Liefst van al werkte Liza bij de dieren of buiten op het veld, zoals voor 50 varkens zorgen (op haar 15de!):  voederen, stro leggen, stal uitmesten en helpen als de zeug biggetjes kreeg. Maar ook moest ze melken, hooien, koren binden, aardappelen rapen en met de 'hondskar' water naar de koeien in de wei brengen: tien kannen van 25 liter moest dat beestje trekken!
Bij Mols moest ze hard werken en kreeg ze niet genoeg te eten. De zoon des huizes stopte haar soms stiekem een snee brood toe, brood dat voor het paard bestemd was. Liza vermagerde fel en op de lange duur besloot vader met haar naar de dokter te gaan, die stelde vast dat ze ondervoed was! Ze bleef drie weken thuis om aan te sterken, een tijd waarin ze veel sokken heeft gebreid en gestopt. Maar naar die boerderij moest ze gelukkig niet meer terug.
Op Suzen deed ze mee aan een wedstrijd ‘koeien melken’: wie de meeste liters kon melken was winnaar. Liza haalde de eerste prijs (een getuigschrift) maar kon haar prijs niet gaan afhalen. Waarschijnlijk omdat ze geen tijd had en daar heeft ze altijd spijt van gehad…

Liza sliep op zolderkamers waar grote kieren tussen de pannen zaten. ‘s Winters was het er ijskoud en dan zocht ze een patattenzak als extra deken. Knechten en meiden mochten op zondagmiddag van 2 tot 5 uur naar huis, dat gebeurde uiteraard te voet want een fiets had ze niet. Eer ze goed en wel thuis was moest ze weer terug...
Ze werkte van 's morgens 6 tot 's avonds 7 uur en in de oogsttijd soms tot 11 uur! En als een zeug moest biggen hield ze de hele nacht de wacht bij het dier... en dat voor een loon van 275 frank per maand (6,82 €!). Op haar laatste werkplaats kreeg ze 300 frank per maand.

Toen haar moeder ernstig ziek werd stopte het ‘uit wonen’ voor haar. Overdag ging ze hier en daar wel werken maar ’s avonds was ze thuis om moeder te helpen.

Op haar 22ste mocht ze voor het eerst uitgaan, naar de danstent in Maaseik op de kermis. Ze moest om 11 uur thuis zijn, maar het werd half 1! Een kwade vader stond haar in de deuropening op te wachten…

In die danstent leerde ze Jan kennen, een jongen uit Eindhout, hij was grenswachter en gekazerneerd te Maaseik.

Op 12 september 1936 zijn ze getrouwd. Een bruiloftsfeest was er niet maar moeder had konijn gereedgemaakt en er werd goed en lekker gegeten. ’s Avonds reden ze met de familie van Jan (die toen al een auto hadden) naar Eindhout waar ze een huisje hadden gehuurd.

In december werd hun eerste kind verwacht. Die bewuste dag had Liza ‘s morgens nog een heel eind gefietst, waarbij een flink stuk bergop. ‘s Avonds moest Jan de vroedvrouw roepen. De dokter moest erbij komen, het was een zware bevalling ‘met de ijzers’. Toen Louis geboren was riep de dokter verrast: ‘er komt nog eentje..!’ Het tweelingbroertje heeft maar even geleefd. De baby’tjes werden op de keukentafel bij het licht van een petroleumlamp geboren...
Vroeger moest een vrouw na de bevalling negen dagen in bed blijven liggen. Verpleging of hulp aan huis bestond niet. Als men geen hulp van familie of buren had, ging de vrouw vrij snel na de bevalling weer aan het werk. Zo ook tante Lies. Na de geboorte van haar tweede kind stond ze op de derde dag de was al te schrobben. Ze moest wel, haar man kreeg geen verlof en wie zou het anders doen…? De bakker die haar bezig zag riep haar toen toe: "Liza, zo gaat gij wel geen 100 worden hè!"

Op vrijdag 10 mei 1940 brak de oorlog uit! Liza en de kinderen woonden toen aan de Kerkhovenweg in Leopoldsburg, haar man was ver van huis om het land te verdedigen... 's Zondags kwam een Duitser zeggen dat ze uit hun huis moesten want daar zou het afweergeschut komen staan…
Vader kwam haar en de kinderen op 12 mei Pinksterdag met de fiets halen: Louis was 3,5, Jaak 2 en Mia 9 maanden oud… In november van dat jaar werd Bèr geboren…
Op 18 augustus 1940 (3 maanden later) keert haar man terug uit de oorlog en komt hij per fiets haar en de kinderen in Geistingen halen.
In november '40 werd hun vierde kind geboren, er was onvoldoende eten, de kinderen leden honger. Het loon van Jan bleef achter terwijl ze geld voor eten en verwarming nodig hadden. Bij een grote boer ging Liza vragen of ze misschien wat ‘goei boter’ konden missen, ze kreeg twee kurkdroge sneden brood mee maar geen boter.

Zo vaak ze kon fietste ze naar haar ouders in Geistingen, ook ‘s winters als er sneeuw lag. Aan de fiets een grote tas waar 15 kg meel, boter en andere levensmiddelen in konden. Eens kreeg ze in het naar huis rijden 3 keer kapotte band en kwam toen pas om half 1 ’s nachts thuis! (Straatverlichting was er niet en na 22 uur mocht men niet op straat komen...)

Als kind, als jonge vrouw en als moeder van een groot gezin heeft Liza het bijzonder zwaar gehad, het was werken van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, jaar in, jaar uit. Op latere leeftijd ondervond ze eindelijk hoe deugddoend vakantie kan zijn en tot haar 84ste ging ze jaarlijks op reis, naar Turkije, Italië, de Canarische eilanden, maar vooral de bergen van Oostenrijk trokken haar aan.

Door haar enorme wilskracht en positieve ingesteldheid wist ze zich door het harde leven te slaan en konden we samen haar 100ste verjaardag vieren! De bakker van toen had het moeten weten…

Liza’s recept om 100 te worden: héél hard werken, veel kaarten en op vakantie gaan!

Omringd door haar kinderen en kleinkinderen - en vooral door de goede zorgen van zoon Louis - heeft ze van een rustige oude dag genoten. 

Tante Lies overleed op 24 september 2013. 

De kranige eeuwelinge met haar kinderen, klein- en achterkleinkinderen.